عزل: زنده به گور کردن کودک یا نه؟

تعریف عزل

تعریف لغوی:

واژه عزل در لغت به معنای کنار گذاشتن، جدا کردن، یا دور ساختن چیزی از محل اصلی خود است.

تعریف اصطلاحی:

عزل در اصطلاح فقهی به معنای خارج کردن آلت تناسلی مرد قبل از انزال در زمان نزدیکی با همسر است تا از بارداری جلوگیری شود.

عزل در زمان پیامبر اسلام

محمد در ابتدا عزل را به عنوان زنده به گور کردن کودک اعلام کرد، اما بعداً آن را به خاطر تمایلات جنسی و طمع مالی یارانش مجاز دانست.

دیدگاه اولیه محمد درباره عزل

در آن زمان خدایی در آسمان‌ها نبود و بنابراین محمد، پیرو سنت‌های یهودیان، عزل را برابر با زنده به گور کردن کودک قلمداد کرد.

تشبیه عزل به زنده به گور کردن کودک

از جدامه بنت وهب، خواهر عکاشه نقل است که گفت: با گروهی، به محضر رسول خدا رفتم و از ایشان شنیدم که فرمود: «خواستم که از غیله (مجامعت مرد با زن شیرده) منع کنم؛ اما ایرانیان و رومیان را به خاطر آوردم که چنین می‌کنند؛ [یعنی با زنانشان در حالی که به فرزندشان شیر می‌دهند، جماع می‌کنند، یا زنان در زمان بارداری فرزندشان را شیر میدهند] و به فرزندشان آسیبی نمی‌رسد».

سپس درباره‌ی عزل از ایشان پرسیدند؟ فرمود: «آن نوعی زنده به گور کردن پنهان است». عبیدالله در حدیث خویش افزود و چنین تلاوت کرد: «وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ^{[1]1. آیه 8 سوره تکویر}».^{[2]2. صحیح مسلم، حدیث 1442}

دلایل تغییر دیدگاه محمد

بعدها، زمانی که مسلمانان قدرت پیدا کردند، در جنگ‌ها زنان را اسیر می‌کردند و آن‌ها را به عنوان کنیز مورد تجاوز قرار می‌دادند، زیرا این کار در اسلام مجاز بود. با وجود داشتن روابط جنسی با زنان اسیر و برده، یاران پیامبر ترجیح می‌دادند آن‌ها را برای گرفتن فدیه‌ای بالاتر بفروشند، که در صورت باردار شدن زنان ممکن نبود. همچنین آن‌ها نمی‌خواستند زنان باردار شوند تا بتوانند خدمات جنسی خود را به شکل بهتری ارائه دهند.

انجام عزل با کنیزان برای حفظ ارزش مالی

در نتیجه، یاران پیامبر شروع به انجام عزل (خارج کردن آلت قبل از انزال) با کنیزان کردند تا از بارداری آن‌ها جلوگیری کنند و بدین ترتیب از لذت جنسی بیشتری برخوردار شوند و ارزش مالی این زنان به عنوان اسیر حفظ شود.

حکم متناقض محمد درباره عزل

این وضعیت چالشی برای محمد ایجاد کرد، زیرا او باید به تمایلات جنسی یاران و طمع آن‌ها برای پول پاسخ می‌داد. در نتیجه، محمد حکمی متناقض صادر کرد و به یارانش اجازه داد آزادانه با زنان اسیر و برده عزل کنند، در حالی که بیان کرد اگر کودکی مقدر به تولد باشد، حتی با وجود عزل نیز به دنیا خواهد آمد.

از این محیریز روایت است که گفت: من و ابوصرمه نزد ابو سعید خدری رفتیم و ابوصرمه پرسید: ای ابوسعید! درباره عزل از رسول خدا چیزی شنیده ای؟ گفت: آری؛ در غزوه‌ی مصطلق همراه رسول خدا شرکت کرده بودیم. چند جاریه‌ی عرب را به اسارت در آوردیم. دوری ما از زنانمان طول کشید و دوست داشتیم در مقابل این زنان اسیر شده هم فدیه بگیریم؛ [زیرا اگر با آنان آمیزش میکردیم و آنان از ما حامله می‌شدند، نمی‌توانستیم آنان را بفروشیم یا در مقال آنان فدیه بگیریم].

از همین روی خواستیم به صورت عزل با این جاریه‌ها نزدیکی کنیم با خود گفتیم: چطور در حالی که رسول خدا در میان ما است، پیش از این که از ایشان بپرسیم به این کار اقدام نماییم؟ لذا از ایشان پرسیدیم و رسول خدا فرمود: «ضرری به شما نمیرسد که این کار را نکنید؛ [یعنی در ترک عزل زیانی به شما نمی‌رسد]، هر موجود زنده ای که در علم خداوند مقدر باشد حتماً به دنیا خواهد آمد [و عزل نمی تواند جلو آن را بگیرد].^{[3]3. صحیح مسلم، حدیث 1438[4]4. صحیح بخاری، حدیث 6603[5]5. صحیح بخاری، حدیث 7409}

تناقضات در احکام پیامبر اسلام

این گفته تناقضات موجود در احکام پیامبر را نشان می‌دهد که قابل توجیه و هماهنگ نیستند.

تشبیه عزل به کشتن پنهانی کودک

برای پاسخ به این موضوع، بعدها مسلمانان بهانه‌ای آوردند که تشبیه عزل به زنده به گور کردن کودک به صورت مخفیانه، تنها به معنای کراهت (مکروه بودن) آن است. اما آیا می‌توان چنین توضیحی را پذیرفت، وقتی ادعا می‌کنند کشتن مخفیانه کودک قتل نیست بلکه عملی ناپسند است؟

تفاوت میان زنان آزاد و کنیزان در حکم عزل

علاوه بر این، تناقض دیگری آشکار شد: محمد عزل را برای زنان آزاد ممنوع کرد اما برای زنان اسیر و برده مجاز دانست. به عبارت دیگر، انجام عزل با یک زن آزاد معادل زنده به گور کردن کودک است، اما انجام همین کار با یک برده چنین نیست.

نقد عقلانی این تناقضات

این تناقضات از منظر منطق حقوقی و فلسفی قابل بررسی است. طبیعت میان یک عمل یکسان یعنی کشتن کودک، تفاوتی قائل نمی‌شود، چه مادر کودک زن آزاد باشد یا برده. این تمایز میان زن آزاد و برده تنها یک شرارت ساختۀ انسان و دین است و هیچ مبنایی در قوانین طبیعت ندارد. بنابراین، یا کودک در هر دو حالت (مادر آزاد یا برده) زنده به گور شده محسوب می‌شود، یا در هیچ یک از این حالات چنین نیست.

ماهیت اصلی احکام پیامبر اسلام

واقعیت اصلی موضوع به شرح زیر است:

• در این روایت، محمد صریحاً به خود اشاره می‌کند، نه به الله، و می‌گوید: «من قصد داشتم نزدیکی با زنان شیرده را ممنوع کنم.» این نشان می‌دهد که هیچ موجود الهی به نام الله در این تصمیم‌گیری‌ها نقش نداشته است؛ بلکه این احکام کاملاً بر اساس تصمیمات شخصی محمد بوده‌اند.
• محمد در ادامه توضیح می‌دهد که نهایتاً تصمیم گرفت نزدیکی با زنان شیرده را ممنوع نکند، زیرا «من (محمد) مشاهده کردم که ایرانیان و رومیان چنین کاری می‌کنند و به فرزندانشان آسیبی نمی‌رسد.» این موضوع بار دیگر تأکید می‌کند که احکام محمد الهامی نبوده‌اند، بلکه بر اساس مشاهدات و دانش دنیوی او شکل گرفته‌اند. اگر او از آداب ایرانیان و رومیان آگاه نبود، روابط جنسی با زنان شیرده را ممنوع می‌کرد.

تصمیم‌گیری شخصی به جای وحی الهی

این موضوع به وضوح نشان می‌دهد که قوانین محمد بر اساس قضاوت شخصی او بوده و نه بر اساس هیچ وحی الهی.

احکام عزل در فقه شیعه

در فقه شیعه، احکام مربوط به عزل نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است:

• خارج ریختن منی از رحم همسر دائمی و آزاد، در صورتی که با رضایت او یا بر اساس شرط ضمن عقد صورت گیرد، جایز است. اما اگر بدون رضایت یا بدون تصریح در عقد انجام شود، حکم به حرمت یا کراهت آن اختلافی است.^{[6]6. مختلف الشیعة، ج7، ص 302[7]7. جواهر الکلام، ج29، ص 111- 112} نظر مشهور بر کراهت این عمل است، هرچند برخی آن را حرام دانسته و به پرداخت دیه‌ای معادل ده دینار حکم داده‌اند.^{[8]8. المقنعة، ص 516[9]9. الخلاف، ج4، ص 359}
• در صورت پذیرش کراهت، درباره لزوم پرداخت دیه نیز اختلاف‌نظر وجود دارد؛ عده‌ای قائل به وجوب دیه هستند^{[10]10. شرائع الاسلام، ج2، ص 496[11]11. ارشاد الاذهان، ج2، ص 5}، اما بسیاری از فقها آن را لازم نمی‌دانند.^{[12]12. کتاب السرائر، ج3، ص 418 – 419[13]13. مختلف الشیعة، ج9، ص 420 – 421}
• عزل در رابطه با همسر موقّت و کنیز مجاز شمرده شده است.^{[14]14. جواهر الکلام، ج29، ص 114}
• بر اساس برخی روایات، عزل از زنانی مانند نازا، مسن، بدزبان، ناسزاگو و زنی که از شیر دادن به فرزندش خودداری می‌کند، مکروه محسوب نمی‌شود.^{[15]15. وسائل الشیعة، ج20، ص 152[16]16. ریاض المسائل، ج10، ص 80[17]17. العروة الوثقی، ج5، ص 506}
• در صورتی که زن مانع ریختن منی شوهر در رحم خود شود، برخی فقها آن را حرام دانسته و پرداخت دیه را بر عهده او واجب می‌دانند.^{[18]18. جواهر الکلام، ج29، ص 114 – 115}
• اگر زنی پس از عمل عزل باردار شود و فرزندی به دنیا آورد، آن فرزند به مرد منتسب می‌شود و صرف انجام عزل برای نفی نسب کافی نخواهد بود.^{[19]19. جواهر الکلام، ج29، ص 115}
• همچنین، اگر شخصی با ترساندن مردی در حین آمیزش باعث عزل شود، موظف به پرداخت دیه‌ای معادل ده دینار خواهد بود.^{[20]20. جواهر الکلام، ج43، ص 375}

محدودیت برای زنان باردار

همان‌طور که در دوران جاهلیت (پیش از اسلام) رایج بود، محمد محدودیتی برای زنان باردار اعمال کرد که نمی‌توانستند تا زمان تولد کودک با مرد دیگری ازدواج کنند، زیرا به گفته او، نطفه مرد دیگر ممکن است جنین در رحم را تغذیه کند.

اثرات این محدودیت بر زنان باردار

به دلیل این اشتباه علمی محمد، زنان باردار مجبور بودند این محدودیت را تحمل کنند که حتی اگر طلاق گرفته یا بیوه شده باشند، نمی‌توانند تا پس از زایمان ازدواج مجدد کنند. این بدان معنا بود که آن‌ها باید تمام تمایلات جنسی خود را سرکوب کنند تا زمانی که کودک به دنیا بیاید—زمانی که بیشتر از همیشه به عشق و توجه نیاز دارند. تولد کودک، که لحظه‌ای است که آن‌ها به بیشترین مراقبت و محبت نیاز دارند، دقیقاً با زمانی همزمان است که اسلام آن‌ها را از دریافت این توجه از مرد دیگری محروم می‌کند.

آزادی‌های فرهنگی ایرانیان و رومیان

خوشبختانه، ایرانیان و رومیان روابط جنسی با زنان شیرده را مجاز می‌دانستند، وگرنه در جهان اسلام، مادران شیرده نیز از داشتن رابطه جنسی منع می‌شدند. آن‌ها به ماشین‌های تولید شیر مانند گاوها کاهش پیدا می‌کردند که بدون هیچ‌گونه آسایش یا محبت از سوی شریک زندگی، در این دوره حساس از زندگی خود مجبور به تأمین شیر بودند.